Zygmunt Schmelter tematem marcowego ‘Spotkania z Historią’

Kategoria: Spotkania z Historią

Opublikowano: poniedziałek, 01, kwiecień 2019 11:48

Jagoda

Odsłony: 415

Tematem marcowego ‘Spotkania z Historią’ było życie Zygmunta Schmeltra – więźnia obozu Stutthof, a dla wielu mieszkańców Świecia po prostu sąsiada, znajomego, krewnego.

Urodził się 22 października 1911 roku w Britz pod Berlinem. Był potomkiem starej polskiej rodziny pochodzącej z okolic Laskowic, której członkowie w późniejszym czasie emigrowali do Prus. Po I wojnie światowej Schmeltrowie osiedlili się w Grudziądzu. Młody Zygmunt ukończył tam szkołę powszechną. W 1931 zdał maturę, a następnie rozpoczął naukę w pięcioletnim Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Stanisława Staszica w Grudziądzu. W trakcie nauki odbył obowiązkowa służbę wojskową w Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty. W 1934 roku podjął pracę jako nauczyciel w Szkole Powszechnej w Łasinie, a następnie od 1935 roku pracował w Szkole w Jeżewie.

Ppor. Zygmunt Schmelter, po mobilizacji został przydzielony do Batalionu Obrony Narodowej „Świecie” obejmując dowództwo jednego z plutonów. Ciężkie walki toczyły się do 3 września. Tego dnia batalion został zepchnięty do Nowej Wsi, ostrzelany z broni maszynowej i ogniem artyleryjskim został rozproszony, a jego dowódca mjr. Stanisław Dobrzański zginął. Część Batalionu w godzinach nocnych zdołała się wycofać, natomiast pozostali rankiem 4 września dostali się do niewoli. Zygmunt Schmelter został ciężko ranny w nogę. Rannego umieszczono w szpitalu wojskowym w Elblągu, później był dwukrotnie przenoszony. Jako nieuleczalnie chorego zwolniono go z obozu jenieckiego XXB Marienberg 21 września 1940 roku.

Jako nauczyciel, już we wrześniu 1939 roku, zaraz po zajęciu Niemców Jeżewa, był poszukiwany przez miejscowy Selbstchutz. Miejscową inteligencję wywożono do obozów przejściowych, a następnie rozstrzeliwano. Od aresztowania i niechybnej śmierci uratował go pobyt najpierw w szpitalu, potem pobyt w oflagu. Ofiarami prześladowców byli księża, ziemiaństwo, polscy nauczyciele, pracownicy polskich urzędów i wszyscy ci, którzy po odzyskaniu niepodległości działali na rzecz polskości Pomorza. Niestety wśród ofiar był także brat Zygmunta Schemltera ks. Henryk Schmelter, rozstrzelany w Klamrach w listopadzie 1939 roku.

Działania Niemców związane z germanizacją rodziły oczywisty sprzeciw i bunt ludności polskiej. Zygmunt Schemelter dobrze znając język niemiecki odmówił przyjęcia posady nauczyciela. Obowiązek pracy zmusił go jednak do przyjęcia pracy biurowejw instytucji ruchomościami miejskimi w charakterze kontysty (pracownika pomocniczego w księgowości). Na bazie skąpej dokumentacji wiadomo, że 28 października 1944 roku, razem z Zygmuntem Schmelterem Stapo Bromberg/Graudenz skierowało do obozu koncentracyjnego Stutthof dziewięć osób. W uzasadnieniu podano przyczynę aresztowania – Verdacht Widerstandsbewegung (podejrzany o przynależność do ruchu oporu).

W KL Stutthof w listopadzie 1944 roku przebywało 57 056 więźniów, pomimo że przewidziana ilość miejsc to 25 000. W obozie „jesteś tylko numerem 100653”, nie masz imienia ani nazwiska, nie masz żadnych praw. Z biegiem upływającego czasu i zbliżających się wojsk radzieckich, Niemcy podjęli decyzję o ewakuacji obozu. W warunkach zimowych miał miejsce „marsz śmierci”. Kolumna jeńców, pieszo udała się w kierunku Gdańska i dalej na północ do Wejherowa. Jeńców wyzwolono w Wejherowie w połowie marca 1945 roku. W piśmie do ZBoWID z dnia 3 listopada 1977 roku Zygmunt Schmelter wnosił o uznanie jego kombatanctwa wspominając pobyt w obozie.

Po powrocie z obozu, Zygmunt Schmelter powrócił w rodzinne strony i rozpoczął to co było jego powołaniem – pracę nauczyciela w szkole. Warunki powojenne wiązały się z rozpoczęciem na nowo procesu dydaktycznego. W czasie od 1 września 1948 do 31 sierpnia 1949 roku odbył studia w Państwowych Wyższych Kursach Nauczycielskich w Toruniu, po których został przeniesiony do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 2 w Świeciu. Na emeryturę przeszedł w sierpniu 1972 roku.

Zygmunt Schmelter wraz z małżonką Zofią wychowali czworo dzieci. Zmarł 21 grudnia 2006 roku. Za swoją działalność został uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a także wieloma innymi odznaczeniami resortowymi. Przez wiele lat walczył o swoją godność jako Polaka, gdyż ZBoWID do 1978 roku odmawiał mu przyznania praw kombatanckich.

Oprac.: D.Podlejski