Rhiannon Navin „Kolor samotności”

Kent Haruf „Nasze dusze nocą”

Dotyczące działalności bibliotek obostrzenia wprowadzone w życie w związku z pandemią nadal nie pozwalają na przeprowadzenie spotkań DKK. Klubowicze do przeczytania w styczniu otrzymali dwie książki: Rhiannon Navin „Kolor samotności” i Kenta Harufa „Nasze dusze nocą”. Obie pozycje przypadły do gustu Klubowiczów i wywarły ogromne wrażenie. „Kolor samotności” to przejmująca książka opowiadająca historię o tragedii i stracie, widziana oczami sześcioletniego chłopca – Zacha. Niestety jak się okazuje strzelaniny w szkołach w USA są bardzo często. Książka ta, pokazuje jak jedna chwila może zmienić bieg dotychczasowego życia. Zach ma zaledwie 6 lat, gdy uzbrojony napastnik wpada do jego szkoły i zaczyna strzelać do uczniów, zmieniając życie jego i jego rodziny za zawsze. Autorka na przykładzie właśnie Zacha w znakomity sposób ukazała jak dzieci reagują na cierpienie. Zach – bohater a zarazem narrator dzieli się w prostych zdaniach swoimi obserwacjami a szczególnie uczuciami. Niestety rodzice nie dostrzegają jego i jego uczuć. Osamotniony znajduje tajemniczą kryjówkę i ucieka w świat książek i kolorów. Warto przeczytać tę książkę, aby dowiedzieć się, jaki kolor ma samotność!

„Nasze dusze nocą” Kenta Harufa to książka mówiąca o tym, że każdy z nas ma prawo do szczęścia i to niezależnie od wieku. Tak się złożyło, że druga książka, którą otrzymali Klubowicze również dotyka problemu samotności. Bohaterami tej powieści są samotni siedemdziesięciolatkowie Addie i Luis, którzy owdowieli przed wielu laty. Niestety obojgu dokucza samotność i oboje nie potrafią jej zaakceptować, dlatego też Addie wysuwa propozycję – wspólne noce. Bez romansu, tylko rozmowy i spanie w jednym łóżku, żeby przez chwilę nie czuć się samotnym. „Nasze dusze nocą” to wyjątkowa książka, szczególnie w tym trudnym dla nas czasie, gdy często jesteśmy skazani na samotność, brak osobistego kontaktu z przyjaciółmi, członkami rodziny a nawet z drugim człowiekiem. Książka ta nie tylko skłania do refleksji nad życiem, ale przede wszystkim ukazuje, że każdy z nas potrzebuje bliskości.

                                                                                                                                                                                                     moderator DKK

Marcin Warmke

Jakub Małecki jest stosunkowo młodym pisarzem (ur. w 1982 r.), początkowo tworzącym w nurcie fantastyki, obecnie piszącym głównie literaturę obyczajową. Autor ma na koncie kilkanaście książek, za niektóre z nich otrzymał literackie nagrody lub wyróżnienia. Najbardziej znane utwory Małeckiego to „Dygot”, „Ślady”, „Rdza”, doskonale przyjęte i przez czytelników i przez krytykę.
Powieść „Horyzont”, która ukazała się w 2019 roku została zauważona jako odmienna od poprzednich, zwiastująca „narodziny nowego Małeckiego”. Zbudował w niej kunsztowną przestrzeń literacką, z jednej strony nieuchwytną, z drugiej poruszającą do głębi. Głównym bohaterem jest Maniek, weteran wojny w Afganistanie. Uczestniczył w misji jako saper, przeżył wiele sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia. Obrazy z wojny powracają nieustannie, bohater cierpi na zespół stresu pourazowego. Mimo upływu czasu nie potrafi przystosować się do zwyczajnej codzienności, trudności sprawia mu nawiązanie relacji z ludźmi, w tym również z najbliższymi – siostrą, rodzicami, siostrzeńcem. Wszystko dla niego jest obce, wszyscy mówią obcym dla niego językiem.
Maniek ma sąsiadkę Zuzę, znacznie młodszą od niego, ale podobnie jak on próbującą ułożyć sobie życie od nowa. Wyprowadziła się z wielopokoleniowego domu rodzinnego, chce być niezależną singielką, która samodzielnie poradzi sobie ze wszystkim. Zuza i Maniek mieszkają przez ścianę, łączy ich wspólna pralnia i bułgarski rap, poza tym chyba wszystko ich dzieli. Maniek usiłuje zapomnieć to, co przeżył („Ta muzyka to właściwie jedyna rzecz z Afganu, do której chcę wracać”), Zuza wręcz przeciwnie – stara się odtworzyć przeszłość i tajemnice swojej rodziny, by zrozumieć, kim jest naprawdę, by znaleźć właściwą wersję samej siebie. Nawiązanie relacji między nimi nie przychodzi łatwo, żadne z nich nie otwiera się na tego drugiego, rozmowy są zdawkowe, bohaterowie często „pomagają” sobie alkoholem. Jednak stopniowo ich kontakty stają się bliższe, choć wciąż nieoczywiste. Trudno powiedzieć miłość to, przyjaźń? Także seks pojawia się dopiero po długim czasie. Zuza ucieka przed spontanicznością, zamyka się w sobie, wbrew rzeczywistym pragnieniom. Maniek nie bardzo wierzy w przyszłość, obawia się, że pozytywne doświadczenia nie są dla niego, że prędzej czy później wszystko zepsuje.
„Horyzont” to także powieść o pisaniu, o trudnościach oddania wydarzeń, przeżyć, emocji za pomocą słów. Nasz bohater zawarł umowę z wydawcą, że napisze książkę o Afganistanie, o swoich doświadczeniach wojennych. Długo nic mu nie wychodzi z prób pisania, już nawet pogodził się z tym, że zawiedzie, że będzie musiał zwrócić wydawcy zaliczkę. Nieoczekiwanie przychodzi taki moment, że słowa, zdania prawie same zaczynają wypływać z jego wnętrza, „wystukanych” na klawiaturze laptopa stron przybywa. I właśnie ta książka w książce odkrywa zakamarki duszy bohatera, tworzy jego psychologiczny portret, przenosi nas do Krainy Ognia i przybliża przeszłość Mańka, która określa jego obecny stan emocjonalny. Pisanie książki w pewnym momencie przestaje być przymusem, a staje się swoistą autoterapią. Opowieść o Krainie Ognia przybliża nam, ludziom „z tego świata” ludzi i wydarzenia „z tamtego świata”. Autor pokazuje środowisko mężczyzn z jednej strony przepełnionych testosteronem, z drugiej bardzo wrażliwych, których łatwo zranić. Będąc w bojowych warunkach dokonują bezkompromisowych wyborów – albo ja, albo sytuacja, która zagraża mojemu życiu. Ci sami „misjonarze” są niezwykle oddani swoim kolegom, silnie tęsknią za bliskimi, za polskimi potrawami, adoptują zwierzęta, by mieć się kim opiekować.
Jakub Małecki napisał bardzo interesującą i mądrą książkę. Pozornie prosty i lapidarny język kryje w sobie głęboki ładunek emocjonalny. Niedopowiedzenia pozwalają nam na refleksję, budzą empatię wobec bohaterów, a częste zwroty w narracji są jak puzzle w układance, składające się na misternie zaplanowaną, przemyślaną całość. Tak właśnie powstają portrety Mariusza, Zuzy i bohaterów drugoplanowych, tak właśnie wkraczamy w ich świat wewnętrzny. W powieści Małeckiego mniej znaczy więcej. Cała narracja jest skoncentrowana na sygnalizowaniu problemów, a nie na ich przegadaniu. Autor wierzy w inteligencję i wrażliwość czytelnika, pozwala mu na uzupełnianie i rozwijanie psychologicznych portretów bohaterów oraz opisów wydarzeń.
„Horyzont” czyta się dobrze, nawet lekko, autor nie daje nam czasu na złapanie głębszego oddechu. I choć jest to książka o mrocznej tematyce, nie powoduje przygnębienia ale pozytywne wzruszenie. Po lekturze mamy wrażenie, że przeżyliśmy coś bardzo ważnego, że poznaliśmy niezwykle interesujących ludzi. Pisarz stworzył ciekawą przestrzeń literacką, prozę najwyższej jakości, nieuchwytną i do głębi poruszającą jednocześnie. Jest to naprawdę wartościowa książka, którą polecam każdemu. Sama zaś będę z niecierpliwością czekać na nową powieść Jakuba Małeckiego. Moim zdaniem, jego twórczość to bardzo znaczący rozdział we współczesnej literaturze polskiej. 

Wiesława Richert
DKK w Świeciu

Tylko nieliczne biografie uważam za interesujące dla tzw. przeciętnego czytelnika, a tę uznaję za taką. Od początku wciągająca i przejrzysta, pisana pięknym językiem, ze swadą i ogromnym zaangażowaniem. Chociaż autorka zgłębiła pokaźną ilość tekstów źródłowych, nie przytłacza czytelnika nadmiarem informacji, snuje natomiast interesującą opowieść.
Życie Iłły od dnia narodzin nie mieści się w ramach, jest nietypowe i niepospolite zarazem. Kazimiera urodziła się jako dziecko z nieprawego łoża, prawnie przypisana krewnym, aby nie dźwigać piętna bękarta. Wychowywana przez matkę wraz z młodszą siostrą z tego samego związku. Niestety, dziewczynki szybko zostają sierotami, a rolę opiekunów przejmują krewni. Kazimiera trafia pod kuratelę Zofii Buyno, dzięki czemu otrzyma dobre wychowanie i staranne wykształcenie. Przeżywa co prawda okres buntu i zerwania bliskich więzi z opiekunką, ale w dorosłym życiu, po śmierci Zofii, będzie tego bardzo żałować, poza tym zawsze będzie nazywać hrabinę matką.
„Opowieść” przedstawia losy poetki chronologicznie na tle społeczno-politycznym. Jest to życie w kilku odmiennych epokach: w kraju pod zaborami, w odrodzonej Polsce XX - lecia międzywojennego, w czasie II wojny światowej, którą spędza na emigracji w Rumunii oraz w Polsce powojennej aż do 1983 roku. Jako poetka Iłłakowiczówna debiutowała wcześnie, jej wiersze krytyka przyjęła różnorodnymi opiniami, ale ona sama się nimi nie przejmuje. Chłodny dystans do negatywnych recenzji swojej twórczości zachowa do końca życia. Sama jest wobec niej bardzo krytyczna i surowa. Zdaje się nie lubić swoich wierszy i poezji w ogóle:
„Nie wypije się z tego, nie zje..
Nie lubię, nie lubię poezji!” – pisze w utworze pt. „Poezja”.
Ta sprzeczność w stosunku do własnej twórczości wynika prawdopodobnie z wewnętrznej sprzeczności, z pękniętej osobowości. Brak zadowolenia z siebie i poczucia spełnienia jako poetka towarzyszył jej przez całe życie.
Drugim ważnym zajęciem, któremu się poświęca Iłłakowiczówna jest tłumaczenie literatury obcej na język polski. Znała biegle kilka języków, w tym rosyjski. W 1949 r. podpisała umowę o tłumaczeniu „Anny Kareniny”. J. Kuciel – Frydryszak poświęca temu cały rozdział „Opowieści”. Jest on szczegółowym, barwnym opisem prawdziwej batalii Iłłakowiczówny, jaką stoczyła z samym tekstem, stylem Lwa Tołstoja, a także z wydawnictwem, które w osobie różnych redaktorów próbowało zmieniać jej autorską wersję. Oj nie raz Iłła tupnęła nóżką i wystawiła rogi, by postawić na swoim! Cóż, taka była, taką ją przedstawia autorka biografii. Skąd czerpie swoją wiedzę? Z reguły z bogatej epistolografii, w której osoby, znające poetkę wyrażają swoją o niej opinię. Maria Niklewicz, z którą się znały i korespondowały kilkadziesiąt lat pisze m.in. „Mówiono o niej, że jest zarozumiała, arbitralna, nietaktowna, że nigdy nie wiadomo, czego się można po niej spodziewać, ponieważ ustawicznie zmieniają się jej przekonania, nastroje, sympatie, że chociaż uważa się za socjalistkę i demokratkę w gruncie rzeczy jest snobem. Czego ja o Ille nie słyszałam!”
Maria Dąbrowska wspomina natomiast: „Jest ekscentryczna. Mówi zawsze co innego, niż się oczekuje, wprost uosobienie przekory”.
W opinii wszystkich osób, które ją znały jest bardzo wymagająca wobec samej siebie, co zawsze budzi jeśli nie sympatię, to przynajmniej uznanie i szacunek. Dotyczy to także jej licznych uczniów, którzy u niej pobierali lekcje języków. Z czegoś przecież musiała żyć, gdy poezję traktowała jako swoiste hobby. Lubiła nauczanie. Dzięki niemu przetrwała na emigracji, to ono wypełniało jej życie w powojennej Polsce. Bardziej niż z nauczania była dumna tylko z jednego – z pracy w roli sekretarza MSZ w epoce Józefa Piłsudskiego. Uwielbiała marszałka. Czy go kochała? Chyba nie. Ogólnie rzecz biorąc, nie zostawiła w swoim życiu miejsca na miłość. Wybrała samotność i bezdzietność, choć pojawiali się w jej życiu mężczyźni. Można odnieść wrażenie, że w wielu sytuacjach życiowych studziła mocno własne emocje, powściągała słowa i gesty, trzymała się w ryzach.
Książka J. Kuciel – Frydryszak jest bardzo bogata w fakty i opinie różnych osób, co tworzy interesujący portret bohaterki. Bardzo istotne dla mnie było też cytowanie wierszy z różnych okresów twórczości oraz zamieszczenie sporej ilości zdjęć. To bardzo przybliża poetkę czytelnikowi, pozwala poznać przynajmniej część jej utworów.
„Iłła. Opowieść…” jest skomponowana w sposób przejrzysty i piękny jednocześnie. Rozpoczyna się słowami: „Urodziłam olbrzymkę!” – zapisała Barbara Iłłakowicz po wydaniu na świat swojej drugiej córki Kazimiery, która ważyła prawie pięć kilo”. Słowa te mają nieco humorystyczny wydźwięk. Zakończenie biografii jest natomiast bardzo wzruszające. Autorka przytacza w  fragment mowy pogrzebowej: „Zmarła wielka Dama polskiej literatury. Zmarła ślepa i bezbronna staruszka o niepokornym sercu”. Potem pada szereg pytań: „Czy po udrękach ostatnich lat spotkała ją śmierć radosna, o którą zawsze się modliła? Czy znalazła niebo, na które tak długo czekała?” Puentę książki stanowi wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny z tomu „Z głębi serca” (1928r.) pt. „Niebo”
„Umarli moi, rodzice nieznajomi, poważni przodkowie,
dziadku mój promienisty, praojcze bohaterze,
niech, kiedy spotkam was witających mnie głowa przy głowie,
znajdę u was tę miłość, w którą wierzyłam i wierzę (…)
Gdy dojdę, gdy za progiem wieczności upadnę i będę czekać wyroku
o niech przystąpi w litości obłoku
ta co mi była matką, własnością i domem
w dzieciństwie mym, której serce przeze mnie ranione
zawsze mnie brało w obronę…
… O, niech się zbliży w tym samym kształcie ciała
i przysięgnie, że przeze mnie nigdy nie cierpiała,
że wszystko było znośne, jej serca było pełnią i potrzebą!
… A wtedy zacznie się niebo.”
Piękne zakończenie nietuzinkowej biografii, która może być uznana za pomnik wzniesiony poetce.
Wiesława Richert
DKK w Świeciu 

„Podmajordomus” - cóż za dziwne, formalnie nieistniejące słowo, gra słowem w zasadzie. U Patricka de Witta literacka bądź językowa zabawa to nic nowego. We wcześniejszej swojej powieści „Bracia Sisters” bawi się tradycyjną konwencją westernu, przejaskrawia cechy tego gatunku, łączy je z elementami powieści łotrzykowskiej. „Bracia Sisters” to, i karykatura westernu i dobry western jednocześnie. Autor wprowadził do niego charakterystyczny dla powieści z Dzikiego Zachodu nastrój melancholii i zadumy. Książka cieszyła się i cieszy nadal dużą popularnością wśród czytelników.

Do jakiego gatunku literackiego należy natomiast powieść „Podmajordomus Minor”, która ukazała się w 2016 roku? Można się w tym utworze doszukać zarówno realizmu, jak i baśniowości, nawiązań do XIX - wiecznej powieści sentymentalnej, jak i do współczesnej prozy surrealistycznej. Nie można się także oprzeć wrażeniu podobieństwa do powieści gotyckiej. Jednym słowem autor swobodnie żongluje gatunkami i stylistyczną konwencją.

Jak na powieść przystało mamy głównego bohatera, który jest uczestnikiem i obserwatorem wydarzeń. To siedemnastoletni Luciene Minor, potocznie i pieszczotliwie zwany Lucy. Fabułę swojej powieści de Witt umieścił w pejzażu przypominającym Europę, niestety nie pojawiają się nazwy geograficzne, więc miejsca możemy uznać za fantastyczne. Nasz główny bohater opuszcza swoją rodzinną miejscowość Bury, by udać się na służbę w zamku barona von Aux. Już w podróży pociągiem przeżywa ekscytujące i zaskakujące sytuacje, gdyż jest świadkiem okradania pasażerów przez dwóch złodziejaszków. Te dwa typy spod ciemnej gwiazdy okazują się mieszkańcami wioski położonej u stóp zamku ,do którego Lucy zmierza. Zawrze z nimi dość bliską znajomość. Po pewnych perypetiach dociera na miejsce i rozpoczyna służbę. Zamek von Aux jest miejscem dziwnym, mrocznym, tajemniczym, ciemnym i zatęchłym. Postacie, które Lucy tam pozna, okażą się osobliwe, a wydarzenia, w jakich przyjdzie mu uczestniczyć, niesamowite i groteskowe. Lucy pozna więc majordomusa pana Olderglouh, kucharkę Agnes, a z czasem również szalonego pana barona. Ten ostatni ukrywa się przed wszystkimi, skrada się w ciemnościach i żywi się żywymi szczurami (sic!). Kiedy pewnego dnia nadchodzi list od pani baronowej, że ta po latach przyjeżdża do zamku, służba przywraca do porządku zarówno siedzibę, jak i pana barona. Rozdział powieści pt. „O tym, jak wytropiono, pojmano i ponownie ucywilizowano barona” dostarcza dużej dawki groteskowych opisów i czarnego humoru. Równie groteskowy w swej formie, przyprawiający o zawrót głowy jest rozdział „Kuriozalne i straszliwe zajścia w Sali Balowej”. Sceny stworzone przez de Witta wpisują się w konwencję surrealizmu i wywołują skojarzenia z twórczością Witkacego, z jego „szaleństwem” na scenie.

Wróćmy jednak do głównego bohatera. Lucy zakochuje się z wzajemnością w córce Memela, złodziejaszka z pociągu. W związku z tym, że Klara była już związana z niejakim Adolfem, uczucie to skazane jest na perypetie rodem z „Cierpień młodego Wertera”. Kochankowie są szczęśliwi i nieszczęśliwi jednocześnie, a niedola miłowania stanowi ważną oś narracji w powieści de Witta. Melancholijny Lucy przeżywa huśtawkę nastrojów, raz jest gotowy walczyć o swoje uczucie, innym razem popada w stan rezygnacji rodem z Goethego. Tak czy inaczej, Lucy wzbudza naszą sympatię, podobnie jak inne postaci powieści.

„Podmajordomus Minor” ma jeszcze jednego bohatera, który, moim zdaniem, wysuwa się na pierwszy plan. Tym bohaterem jest sam język powieści – oryginalny, zabawny, stylizowany, przykuwający uwagę. Stylizacja na język wysoki, dawny, charakterystyczny dla ludzi obytych i wykształconych widoczna jest przede wszystkim w dialogach postaci, które de Witt obdarza wyszukaną elokwencją bez względu na ich pochodzenie społeczne. Gra słów, niedopowiedzenia, inteligentne riposty są obecne zarówno w mowie barona, jak i jego służby. Od pierwszych rozdziałów śledzimy np. żonglerkę językową między panem Olderglough, a podmajordomusem Minor. W ich wypowiedziach aż roi się od słów i zwrotów charakterystycznych dla stylu wysokiego: „mniemam”, „znakomicie”, „podług osobistych gustów”, „bynajmniej”, „tuszę”, „poniekąd”, „nie posiadam”, „nie byłem świadom”, „zuchwała koncepcja”, „zgadzam się w całej rozciągłości” itp. Czytając te dialogi nie możemy się oprzeć uśmieszkom i śmiechowi. Żeby docenić kunszt językowy autora, powinniśmy czytać książkę bez pośpiechu. Lekka z pozoru proza balansuje bowiem między sprawami błahymi i ważnymi, między tonacją radosną i grobową, między zwyczajnością, a wzniosłością, czasami między śmiesznością i makabrą.

Czy książka „Podmajordomus Minor” może się podobać? Tak, ale nie wszystkim zapewne. Ci, którzy lubią błyskotliwą i zabawną grę konwencjami na pewno ją docenią, natomiast czytelnicy gustujący w realistycznych opowieściach mogą się czuć zawiedzeni. Świat przedstawiony jest pozbawiony logiki, symbole (np. Bardzo Wielka Dziura) nic nie znaczą, trudno doszukać się egzystencjalnych i filozoficznych przesłań. Pozwolę sobie na stwierdzenie, że „Podmajordomusa Minor” nie można odbierać zbyt serio. Trzeba się poddać specyficznemu nastrojowi, włączyć wyobraźnię, a wtedy przeżyjemy miłą literacką przygodę.

Wiesława Richert

DKK w Świeciu